Перевод: со всех языков на все языки

со всех языков на все языки

exitum non invenire

  • 1 Ende

    Ende, das, I) eig.: 1) im allg.: finis (das Ende als die einem Dinge gesetzte Grenze in Raum u. Zeit, Ggstz. initium). terminus (das Ende als der einem Dinge gesetzte Grenzstein, Markstein, in Raum u. Zeit). – pars extrema od. bl. extremum u. Plur. extrema (das Ende als der objektiv letzte, äußerste Teil vom Anfangs- od. Mittelpunkte aus, Ggstz. pars media, summa, intima). – pars ultima od. bl. ultimum u. Plur. ultima (das Ende als der subjektiv letzte, d. h. vom Standpunkte des Betrachters aus jenseitigste, entlegenste Teil, Ggstz. prima, media pars). – postrema pars (das Ende als der hinterste Teil, Ggstz. prima pars). – ima pars od. bl. imum u. Plur. ima [736]( das Ende als unterster Teil, das untere Ende, das Stammende, Ggstz. pars media, summa).imus, margo (der unterste Rand einer Sache, einer Örtl. etc., Ggstz. summus margo). summa pars od. bl. summum (das Ende als oberster Teil, das obere Ende, Ggstz. pars media, ima). – caput (gleichs. der Kopf = die äußerste Spitze, oben und unten, z.B. capita funis: u. perangusta mitellae [chirurg. Armbinde] capita). – exitus (das Ende als Ausgang, den etw. sel bst in Raum od. Zeit nimmt, Ggstz. initium, principium, z.B. vocis, verbi,anni; dah. auch das Ende als Erfolg). – clausula (das Schlußteilchen, die Schlußpartie eines Redestücks, z.B. eines Satzes, Briefes etc; u. als rhetor. t. t. die Schlußpartie der Rede. Ggstz. initium). – eventus (das Ende als Erfolg, der sich mit der Zeit herausstellt, z.B. consilio eventus non respondit). – interitus.exitium (das Ende a is Untergang, u. zwar int. als Aufhören des Daseins, exitium als Vernichtung, tragisches Ende, z.B. exercitus). – modus (Maß u. Ziel, das man sich in einer Sache setzt, z.B. des Mordens war kein E., nullus modus caedibus fuit). – Häufig stehen statt pars extrema, ultima, postrema, ima die Adjektiva partitiva extremus (der äußerste von etc.), ultimus (der letzte von etc.), postremus (der hinterste von etc.), infimus od. imus (der unterste von etc.) im gleichen Genus, Kasus und Numerus mit dem Substantiv, dessen »Ende« sie bezeichnen. – das E. der Welt, s. Weltende. – das E. der Straße, ultima platea: das E. der Eiche, ima quercus (Ggstz. quercus media, summa): das E. des Geschosses, telum extremum: die Enden des Geweihes, rami: ein Geweih mit vielen Enden, cornua ramosa. – das E. einer Rede, eines Briefes etc., finis orationis, epistulae (der Punkt, wo die Rede, der Brief aufhört, die Worte, die den Schluß des Ganzen ausmachen); extrema pars orationis od. epistulae. extrema oratio od. epistula (der letzte Teil); extrema od. postrema pagina orationis od. epistulae (die letzte Seite); exitus orationis (der Ausgang, Ggstz. principium); clausula orationis od. epistulae (die Schlußworte, Schlußpartie): das E. der Rede war, lautete, ultimum orationis fuit m. folg. Akk. u. Infin. – am Ende des Buches, in fine libri; in extremo od. postremo libro: am Ende des Stückes, in exitu fabulae; inpostrem a fabula (od. comoedia od. tragoedia); in extremo actu fabulae (im letzten Akt des St.); in clausula fabulae (in der Schlußszene). – das E. des Jahres, dieses Jahres, exitus anni, eius anni: am E. des Jahres, exitu anni; exeunte anno; extremo anno; extremo anni: das Jahr ist bald zu Ende, iam in exitu annus est. – am E. (des Monats) Juni, ultimo mense Iunio od. mense Iunio ultimo od. bl. ultimo Iunio: am Ende des Winters, extremā hieme; exeunte hieme: vor Ende des Winters, hieme nondum confectā. am Ende (zeitlich), ad ultimum. ad extremum (zuletzt, Ggstz. ab initio); denique (bei Andeutung derjenigen Dinge, die man als Resultate der vorhergehenden ansieht, z.B. vereor, ne istaec fortitudo in nervum erumpat [737] denique, d. i. am Ende übel ablaufe); verb. ad extremum denique. – den Guten geht es bisweilen am Ende noch gut, nonnumquam bonos exitus habent boni. – am Ende gar, durch credo (als Parenthese. z.B. male, credo, mererer de meis civibus, si etc). Besondere Verbindungen: an allen Orten und Enden, ubique terrarum od. locorum: von allen Orten und Enden, undique. das Ende abwarten, exitum od. ultima ex spectare. – etw. zu Ende bringen od. führen, mit etw. zu Ende kommen, finem alci rei afferre. alqd ad finem adducere od. perducere (zum Ziele bringen); alqd absolvere (etwas in allen seinen Teilen verwirklichen); alqd transigere (etwas abmachen); alqd profligare (eine Sache wie mit einem Schlage beendigen); conficere.perficere (zustande bringen, beendigen); persequi. exsequi (hinausführen u. zwar pers. von Stufe zu Stufe, exs. bis zum Abschluß); peragere (in allen seinen Teilen durchführen, z.B. fabulam, partes suas [seine Rolle]: comitia); expedire (erledigen, ins reine bringen); componere (beilegen durch gütlichen Vergleich, z.B. einen Streit): einen (unterbrochenen) Satz zu E. bringen, sententiam explere. – einer Sache ein Ende machen, finire alqd; alcis rei finem facere; alci rei finem od. exitum imponere; alcis rei finem afferre alci (für jmd. das Ende von etw. herbeiführen, z.B. vitae finem alci); dirimere alqd (bestehende Handlungen, Zustände etc. durch sein Einschreiten gänzlich aufheben, z.B. nox proellum diremit). – Auch drücken die Lateiner »ein Ende machen« in Zusammensetzungen mit de aus, z.B. dem Krieg, dem Kampf ein E. machen, debellare, decertare.zu Ende gehen, -sein, in exitu esse (am Ausgange sein, z.B. v. Jahre, Konsulate); ad finem od. ad exitum adduci (zu einem Ende od. Ausgang gebracht werden, z.B. v. einem Gespräch, v. einer Untersuchung): exire (ablaufen, z.B. v. Waffenstillstand); vgl. »ein Ende nehmen, ein Ende haben«. – zu Ende eilen, ad finem od. exitum properare. – mit etw. zu E. eilen, alqā re defungi festinare.seinem Ende zueilen, sich schon zu Ende neigen, iam praecipitare. iam praecipitem esse (v. Jahreszeiten, v. Tag u. Nacht, v. der Sonne etc.); iam praecipitem esse in occasum (v. der Sonne): als sich der Tag schon zu E. neigte, praecipiti iam die (ad vesperum).ein Ende nehmen, -gewinnen, finem habere od. capere; finis alcis rei fit; exitum habere (einen Ausgang, Erfolg haben); evenire (einen Erfolg haben, mit Ang. welchen? durch Adjekt., z.B. bonum, faustum, prosperum, foedum: od. durch Advv., meist zugleich mit Ang. für wen? durch Dat., z.B. alci bene, prospere, feliciter: u. alci male);desinere (aufhören); esse desinere (zu sein aufhören); deleri (vernichtet werden); exstingui (vergehen). – das Morden nahm kein E., nullus modus caedibus fuit: was es mit dem Bibulus für ein E. nehmen wird (= wie es ihm schließlich noch ergehen wird), weiß ich nicht, Bibuli qui sit exitus futurus, nescio: mir ist bange, was das für ein E. nehmen [738] wird, vereor, quorsum id casurum sit; timeo, quorsum hoc evadat: alles nimmt od. hat mit dem Tode ein E., omnia morte delentur. ein Ende haben, terminari (räumlich); finem od. exitum habere (bes. zeitlich). – der Kampf hatte ein E., nachdem etc., finis certaminis fuit, postquam etc.: die Disputation hat ein E., disputari desitum est. noch nicht zu Ende gediehen sein, nondum finem invenisse. ein Ende finden, tolli; vgl. »ein Ende nehmen«. – kein Ende finden können, exitum non invenire (z.B. v. Sprechenden u. vom Gespräch selbst). – bei etw. kein Ende finden (können) od. sehen, alcis rei finem non reperire (z.B. querendi, lugendi); alcis rei exitum evolvere non posse (das Ende nicht voraussehen können); non habere finem diligentiae in alqa re (kein Ende seines Fleißes haben, -machen, allzufleißig, allzusorgfältig arbeiten an etwas): ich würde (in der Rede) kein E. finden, wenn ich etc., finis non erit, si etc. – Sprichw., Ende gut, alles gut, od. das Ende krönt das Werk, exitus acta probat (Ov. her. 2, 85). – 2) insbes. das Ende des Lebens: ultimus vitae dies (der letzte Lebenstag). – finis vitae (die Grenze, die dem Leben gesetzt wird). – exitus vitae (der Ausgang, den das Leben nimmt). – decessus. obitus (das Hinscheiden, der Hintritt). – interitus (der Untergang als Aufhören). – exitium vitae, auch bl. exitium (der Untergang als Vernichtung, das tragische, schmähliche Ende). – mors (der Tod). – es geht mit ihm zu E., ille in ultimis est. ille animam agit (er liegt in den letzten Zügen); il le novissimā valetudine conflictatur (er ringt mit der letzten Krankheit): das E. fürchten, mortem timere: ein schlimmes E. nehmen, finden, foede interire od. (durch Mord) perimi u. interimi; exitialem exitum od. (v. mehreren) exitiales exitus habere (einschmähliches, tragisches durch Vernichtung): jmds. E. herbeiführen, vitae finem alci afferre (v. Umständen): kurz vor seinem E., cum adventare mortem videret (als er sein Ende, den Tod heranrücken sah); moriens (sterbend, im Sterben): am Tage vor seinem Ende, die ultimo vitae. – II) übtr., Endzweck, Zweck, in der Redensart: zu dem Ende, s. Zweck.

    deutsch-lateinisches > Ende

  • 2 exitus

    1.
    exĭtus, a, um, Part., from exeo, II.
    2.
    exĭtus, ūs, m. [exeo], a going out or forth, egress, departure (class., esp. in the trop. signif.).
    I.
    Lit.:

    reditum mihi gloriosum injuria tua dedit, non exitum calamitosum,

    Cic. Par. 4, 29:

    omni exitu et pabulatione interclusi,

    Caes. B. G. 7, 44 fin.:

    exitum sibi parere,

    id. B. C. 3, 69, 3.—In plur.:

    singulorum hominum occultos exitus asservare,

    Caes. B. C. 1, 21, 4; 1, 25, 4. —Of things:

    introitusque elementis redditus exstat,

    Lucr. 6, 494:

    exitus ut classi felix faustusque daretur,

    a setting sail, departure, id. 1, 100:

    amnis,

    a flowing out, discharge, id. 6, 727: animaï (i. e. venti), a bursting or rushing out, id. 6, 586; cf. Quint. 1, 11, 7.—
    B.
    Transf., concr., way of egress, outlet, passage:

    exitum non habent, ac pervium non est,

    Varr. L. L. 5, § 145 Müll.:

    cum angusto portarum exitu se ipsi premerent,

    Caes. B. G. 7, 28, 3:

    in exitu paludis,

    mouth, Plin. 2, 103, 106, § 226:

    cibi,

    vent, id. 11, 34, 40, § 116 et saep.:

    si de multis nullus placet exitus,

    Juv. 6, 33.—In plur.:

    insula undique exitus maritimos habet,

    Cic. Verr. 2, 2, 75, § 185:

    septem exitus e domo fecerat,

    Liv. 39, 51, 5; Col. 6, 30, 8:

    alvorum,

    Plin. 21, 14, 48, § 82 et saep.
    II.
    Trop.
    A.
    A way out, an end, close, conclusion, termination (syn.: eventus, eventum).
    1.
    In gen.:

    hujus orationis difficilius est exitum quam principium invenire,

    end, close, Cic. de Imp. Pomp. 1, 3; cf.: quemadmodum expediam exitum hujus institutae orationis, non reperio, id. Fam. 3, 12, 2:

    exitus fuit orationis,

    Caes. B. G. 4, 8, 1:

    ut tragici poëtae, cum explicare argumenti exitum non potestis, confugitis ad deum,

    Cic. N. D. 1, 20, 53:

    adducta ad exitum quaestio est,

    id. Tusc. 5, 6, 15; cf.:

    ad exitum pervenire,

    id. Fam. 10, 22, 2; id. Or. 33, 116:

    ita magnarum initia rerum celerem et facilem exitum habuerunt,

    Caes. B. C. 3, 22 fin.:

    verba quae casus habent in exitu similes,

    at the end, Cic. Or. 49, 164; cf.

    in the foll.: fugam quaerebamus omnes, quae ipsa exitum non habebat,

    end, aim, id. Phil. 5, 16, 42:

    hinc omne principium, huc refer exitum,

    Hor. C. 3, 6, 6 et saep.:

    in exitu est meus consulatus,

    Cic. Mur. 37, 80; cf.: in exitu jam annus erat Liv. 35, 10, 1:

    superioris anni,

    id. 30, 26, 2:

    veris,

    Plin. 17, 22, 35, § 170:

    oppugnationis,

    Caes. B. C. 3, 9, 8:

    mimi, fabulae,

    the catastrophe, conclusion, Cic. Cael. 27, 65:

    vitae,

    end of life, latter end, Nep. Eum. 13; cf.:

    vitae mortisque,

    Vell. 2, 7, 1.—In plur.:

    tristes exitus habuit consulatus,

    Cic. Brut. 34, 128: eae causae sunt plenissimae, quae plurimos exitus dant ad ejusmodi degressionem, outlets, i. e. opportunities, id. de Or. 2, 77, 312: habent exitus aut in a aut in e, etc., Varr. L. L. 10, § 62 Müll.—
    2.
    In partic., end of life, end, death:

    natura ad humanum exitum (Romulum) abripuit,

    Cic. Rep. 1, 16 fin.:

    duravere usque ad Sejani exitum,

    Plin. 8, 58, 74, § 197; Amm. 14, 11:

    exitus in dubio est,

    Ov. M. 12, 522:

    Thrasymachi,

    Juv. 7, 204:

    saevus et illum exitus eripuit,

    id. 10, 127; 271.—In plur.:

    nonnumquam bonos exitus habent boni,

    Cic. N. D. 3, 37, 89:

    non igitur fatales exitus habuerunt,

    id. Div. 2, 9, 24.—
    3.
    A means, method, way, device, solution of a difficulty:

    cum autem exitus ab utroque datur conturbato errantique regi,

    Cic. Fin. 5, 22, 63:

    non solum viam quaestus invenerunt, verum etiam exitum ac rationem defensionis,

    id. Verr. 2, 3, 82, § 190:

    jam nullum fortunis communibus exitum reperietis,

    id. Dom. 47, 123.—
    B.
    Issue, result, event, i. q. eventus:

    si mihi alterutrum de eventu atque exitu rerum promittendum est,

    Cic. Fam. 6, 1, 5:

    in unum exitum spectare,

    id. de Or. 1, 20, 92:

    videtur ad exitum venisse quaestio,

    id. Tusc. 5, 7, 18; id. Fin. 2, 1, 3:

    neque exitum legis esse in meretrice publicanda,

    i. e. the law would be without proper effect, id. Inv. 2, 40, 118, v. the context:

    de exitu rerum sentire,

    Caes. B. G. 7, 52 fin.:

    incerto etiam nunc exitu victoriae,

    id. ib. 7, 62, 6:

    de exitu fortunarum suarum consultabant,

    id. ib. 7, 77, 1; cf. id. ib. 3, 8, 3; and:

    prudens futuri temporis exitum Caliginosa nocte premit deus,

    events, Hor. C. 3, 29, 29: ut quae rei publicae polliceremur, exitu praestaremus, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 8, 3:

    exitum rei imponere,

    Liv. 37, 19, 1:

    quaestiones ad exitum perductae,

    id. 40, 19, 10:

    ad exitum spei pervenire,

    accomplishment, id. 5, 12, 4; so,

    serae exitum spei exspectare,

    id. 5, 6, 2:

    sine exitu esse,

    without result, id. 32, 40, 3.—In plur.:

    fortasse haec omnia meliores habebunt exitus,

    Cic. Fam. 2, 16, 6:

    quae (responsa haruspicum) aut nullos habuerint exitus aut contrarios,

    id. Div. 2, 24, 52:

    Liber vota bonos ducit ad exitus,

    Hor. C. 4, 8, 34; cf.:

    (fortuna) Belli secundos reddidit exitus,

    id. ib. 4, 14, 38.—Prov.:

    exitus acta probat,

    the event justifies the deed, Ov. H. 2, 85.

    Lewis & Short latin dictionary > exitus

  • 3 herausfinden

    herausfinden, invenire, aus etc., ex mit Abl. (auffinden, ermitteln). – das Wahre in jeder Sache h., perspicere, quid in quaque re verum sincerumque sit. sich aus einem Orte h., exitum reperire (übh. einen Ausgang finden, eig. u. bildl.); evadere ex alqo loco (einem gefahrvollen Ort entgehen): aus einer (verwickelten) Sache, se expedire alqā re: sich nicht h. können, exitum reperire non posse (eig. u. bildl.).

    deutsch-lateinisches > herausfinden

  • 4 oratio

    ōrātio, ōnis, f. (ōro), I) das Reden, die Sprache, als Gabe, seine Gedanken u. Empfindungen durch Worte auszudrücken, A) im allg.: quae (ferae) sunt rationis et orationis expertes, Cic. de off. 1, 50. – B) insbes.: 1) (= lingua) die einem Volke eigentümliche Sprache, oratio Latina, Gell. 10, 22, 3: or. Graeca, Gell. 11, 1. § 1; 18, 10. § 11. – 2) prägn.: a) der rednerische Ausdruck, Latina, Cic. de off. 1, 2: utriusque orationis facultas, Fertigkeit in beiden Arten des Ausdrucks (näml. des rhetor. u. philos.), Cic. de off. 1, 1. – b) die Beredsamkeit, Rednergabe, elatio atque altitudo orationis suae, Cic.: satis in eo fuit orationis, Cic.: vincas oratione Regulos, Mart. – c) die Art der Beredsamkeit, die Redeweise, sed et huius (Demosthenis) oratio in philosophiam tralata pugnacior, ut ita dicam, videtur et illorum (Aristotelis, Theophrasti) in iudicia pacatior, Cic. Brut. 121. – II) meton., die Rede, Sprache = die Aussage, der Ausdruck, die Darstellung, die Äußerung, die Worte jmds., A) im allg.: haec oratio, Ter. u. Cic.: oratio abhorrens (nicht passend) a persona gravissimi hominis, Cic.: oratio Aetnensium, Siculorum, aratorum, von den usw., Cic.: honesta oratio est, das ließe sich recht gut hören, das klingt ganz gut, Ter. u. Cic.: in qua oratio (der Redestoff, die Worte) deesse nemini possit, Cic.: orationem bonorum imitari, Cic.: non ita sunt dissimili argumento, sed tamen dissimili oratione sunt factae (fabulae) ac stilo, Ter.: quam orationem habuerit tecum, was er mit dir gesprochen hat, Cic.: tecum mihi instituenda est oratio, ich habe noch ein Wort mit dir zu sprechen, Cic.: apud quem (Platonem) saepe haec oratio usurpata est (häufig die Behauptung ausgesprochen wird), ut nihil praeter virtutem diceretur bonum, Cic.: erit ergo rebus ipsis par et aequalis oratio, Cic.: iam vero virtuti Cn. Pompei quae potest oratio par (entsprechender, erschöpfender Ausdruck) inveniri? Cic. – im Zshg. zuw. = Einrede, ista oratio, Cic. de imp. Pomp. 52: illorum oratio, qui dissentiunt, ibid. 68. – u. = Entschuldigungsrede, Entschuldigung, perceptā oratione eorum, Caes. b. G. 5, 1, 8. – B) insbes.: a) eine nach den Vorschriften der Redekunst u. für einen öffentlichen Vortrag ausgearbeitete Rede, ein Vortrag, orationes iudiciorum, gerichtliche R., Cic.: M. Caesaris, Suet.: or. Q. Metelli de prole augenda, Suet.: oratio Neronis, quā in Vindicem perorabat, Suet.: m. obj. Genet., oratio falsae legationis, über usw., Cic.: or. plebi acceptior, Liv.: or. accurata, Cic., accuratior, Liv.: acris et vehemens, Liv.: contumeliosa, Cic.: contentiosa et pugnax, Plin. ep.: continens, Cic., continua, Sen. u. Tac.: extemporalis, Quint.: erudita (Ggstz. popularis), Cic.: festiva, Cic.: florida, Quint.: inelaborata, Sen.: longa, Cic.: luculenta, Sall.: magnifica, Tac. u. Plin. ep.: non valde nitens, non plane horrida, Cic.: de horridis rebus nitida est oratio tua, Cic.: or. nuda et rudis (nüchterne u. ungekünstelte), Cic.: or. ad tempus (nach den Verhältnissen) parata, Liv.: perpetua, Cic. u. (Ggstz. concisa) Quint.: polita, Cic.: popularis (Ggstz. erudita), Cic.: orationes populares, Liv.: or. praeparata (im voraus entworfene), Liv.: or. summissa et infracta (demütige u. mutlose), Liv.: or. subita et fortuita (aus dem Stegreif gehaltene u. durch Zufall veranlaßte), Ggstz. commentatio et cogitatio, Cic. – oratio honorifica in alqm, Cic.: orationes criminosae in patres, Liv.: orationes et pro se et pro aliis et in alios, Liv. – adhibere orationem ad alqm, eine Ansprache an jmd. richten, Cic.: adhibere orationem ad singulas perturbationes, gegen die einz. L. anwenden, Cic.: si temporum potius quam maiestatis memor adhibeatur oratio, eine mehr der Zeit als der Hoheit angemessene Rede angewendet werde, Cic.: nec ab officio vestro nec ab ipsa causa P. Sestii abhorrebit (wird unangemessen sein) oratio mea, Cic.: si quid in nostra oratione claudicat, sentit (vulgus), Cic.: comparare ad id longam orationem, Cic.: componere orationem, Liv., alci reo orationem, Quint.: nullo modo possum omnia istius facta aut memoriā consequi aut oratione complecti, Cic.: ita compresseram (hielt so verborgen) orationem, ut numquam emanaturam putarem, Cic.: convertere orationes e Graeco, Cic.: sed nescio, quo pacto ab amicitiis perfectorum hominum, id est sapientium, ad leves amicitias defluxit oratio, Cic.: iam a sapientium familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra delabitur, Cic.: dicere orationem de scripto, vom Konzept halten, Cic.: ediscere orationem, Cic.: exprimere oratione mores alcis, Cic.: exstat eius (Appii) oratio, Cic.: Catonis oratio scripta exstat Originum quinto libro inclusa, Liv.: facere ac polire orationem, Cic.: facere orationem pro P. Sextio (v. Cicero), Gell.: habere orationem in senatu, Cic., in agrestium conventu, Cic., apud imperitam multitudinem, Cic.: habere orationem de optimo civitatis statu, Cic.: habere orationem super ea re, Tac.: habere orationem adversus alqm, Hieron.: oratione ultro citro habitā, durch Hinüber- u. Herüberreden, Liv.: incipere orationem de alqa re, Tac.: includere alqd orationi suae, Cic.: magnā spe ingredior in reliquam orationem, schreite ich zu dem übrigen Teile der R., Cic.: ingressus in eam orationem, Caes.: quorum mediam orationem interrumpunt subito undique tela immissa, Caes.: oratio mea interrumpitur interpellatione alcis, Cic.: mittere orationes ad senatum, Suet.: proferre (ins Publikum bringen) orationem, Cic.: recitare orationem, Cic.: pleraeque scribuntur orationes habitae iam, non ut habeantur, Cic.: serere populares orationes, Liv.: mihi haec oratio suscepta non de te est, sed de genere toto, mein Vortrag hat es nicht mit dir zu tun, sondern mit usw., Cic.: oratio turget, Cornif. rhet.: sed antequam ad eam orationem venio, quae etc., zu dem Teile der Rede, Cic.: in extrema oratione nostra, im letzten Teil unserer R., Cic. – prägn., Gegenstand der Rede, Thema, huius orationis difficilius est exitum quam principium invenire, Cic. de imp. Pomp. 3. – b) die Prosa, aber nur im Ggstz. zur Poesie, vollst. oratio soluta (Ggstz. oratio poëtica, Varro LL. 6, 97: Ggstz. versus, Varro r. r. 1, 1, 9), saepissime et in poëmatis et in oratione peccatur, Cic. or. 70 (u. so im Ggstz. zu poëma, versus oft bei Cic., s. Jahn Cic. or. 174): oratione et versu promptissimus, Spart. Hadr. 15, 10. – c) ein Gebet, bes. das Vaterunser, Tertull. u.a. Eccl. – d) zur Kaiserzeit = ein kaiserl. Schreiben, Reskript, Erlaß u. dgl., Tac. u. Suet.

    lateinisch-deutsches > oratio

  • 5 oratio

    ōrātio, ōnis, f. (ōro), I) das Reden, die Sprache, als Gabe, seine Gedanken u. Empfindungen durch Worte auszudrücken, A) im allg.: quae (ferae) sunt rationis et orationis expertes, Cic. de off. 1, 50. – B) insbes.: 1) (= lingua) die einem Volke eigentümliche Sprache, oratio Latina, Gell. 10, 22, 3: or. Graeca, Gell. 11, 1. § 1; 18, 10. § 11. – 2) prägn.: a) der rednerische Ausdruck, Latina, Cic. de off. 1, 2: utriusque orationis facultas, Fertigkeit in beiden Arten des Ausdrucks (näml. des rhetor. u. philos.), Cic. de off. 1, 1. – b) die Beredsamkeit, Rednergabe, elatio atque altitudo orationis suae, Cic.: satis in eo fuit orationis, Cic.: vincas oratione Regulos, Mart. – c) die Art der Beredsamkeit, die Redeweise, sed et huius (Demosthenis) oratio in philosophiam tralata pugnacior, ut ita dicam, videtur et illorum (Aristotelis, Theophrasti) in iudicia pacatior, Cic. Brut. 121. – II) meton., die Rede, Sprache = die Aussage, der Ausdruck, die Darstellung, die Äußerung, die Worte jmds., A) im allg.: haec oratio, Ter. u. Cic.: oratio abhorrens (nicht passend) a persona gravissimi hominis, Cic.: oratio Aetnensium, Siculorum, aratorum, von den usw., Cic.: honesta oratio est, das ließe sich recht gut hören, das klingt ganz gut, Ter. u. Cic.: in qua oratio (der Redestoff, die Worte) deesse nemini possit, Cic.: orationem bonorum imitari, Cic.: non ita
    ————
    sunt dissimili argumento, sed tamen dissimili oratione sunt factae (fabulae) ac stilo, Ter.: quam orationem habuerit tecum, was er mit dir gesprochen hat, Cic.: tecum mihi instituenda est oratio, ich habe noch ein Wort mit dir zu sprechen, Cic.: apud quem (Platonem) saepe haec oratio usurpata est (häufig die Behauptung ausgesprochen wird), ut nihil praeter virtutem diceretur bonum, Cic.: erit ergo rebus ipsis par et aequalis oratio, Cic.: iam vero virtuti Cn. Pompei quae potest oratio par (entsprechender, erschöpfender Ausdruck) inveniri? Cic. – im Zshg. zuw. = Einrede, ista oratio, Cic. de imp. Pomp. 52: illorum oratio, qui dissentiunt, ibid. 68. – u. = Entschuldigungsrede, Entschuldigung, perceptā oratione eorum, Caes. b. G. 5, 1, 8. – B) insbes.: a) eine nach den Vorschriften der Redekunst u. für einen öffentlichen Vortrag ausgearbeitete Rede, ein Vortrag, orationes iudiciorum, gerichtliche R., Cic.: M. Caesaris, Suet.: or. Q. Metelli de prole augenda, Suet.: oratio Neronis, quā in Vindicem perorabat, Suet.: m. obj. Genet., oratio falsae legationis, über usw., Cic.: or. plebi acceptior, Liv.: or. accurata, Cic., accuratior, Liv.: acris et vehemens, Liv.: contumeliosa, Cic.: contentiosa et pugnax, Plin. ep.: continens, Cic., continua, Sen. u. Tac.: extemporalis, Quint.: erudita (Ggstz. popularis), Cic.: festiva, Cic.: florida, Quint.: inelaborata, Sen.: longa, Cic.: luculenta, Sall.: magni-
    ————
    fica, Tac. u. Plin. ep.: non valde nitens, non plane horrida, Cic.: de horridis rebus nitida est oratio tua, Cic.: or. nuda et rudis (nüchterne u. ungekünstelte), Cic.: or. ad tempus (nach den Verhältnissen) parata, Liv.: perpetua, Cic. u. (Ggstz. concisa) Quint.: polita, Cic.: popularis (Ggstz. erudita), Cic.: orationes populares, Liv.: or. praeparata (im voraus entworfene), Liv.: or. summissa et infracta (demütige u. mutlose), Liv.: or. subita et fortuita (aus dem Stegreif gehaltene u. durch Zufall veranlaßte), Ggstz. commentatio et cogitatio, Cic. – oratio honorifica in alqm, Cic.: orationes criminosae in patres, Liv.: orationes et pro se et pro aliis et in alios, Liv. – adhibere orationem ad alqm, eine Ansprache an jmd. richten, Cic.: adhibere orationem ad singulas perturbationes, gegen die einz. L. anwenden, Cic.: si temporum potius quam maiestatis memor adhibeatur oratio, eine mehr der Zeit als der Hoheit angemessene Rede angewendet werde, Cic.: nec ab officio vestro nec ab ipsa causa P. Sestii abhorrebit (wird unangemessen sein) oratio mea, Cic.: si quid in nostra oratione claudicat, sentit (vulgus), Cic.: comparare ad id longam orationem, Cic.: componere orationem, Liv., alci reo orationem, Quint.: nullo modo possum omnia istius facta aut memoriā consequi aut oratione complecti, Cic.: ita compresseram (hielt so verborgen) orationem, ut numquam emanaturam putarem, Cic.: convertere orationes
    ————
    e Graeco, Cic.: sed nescio, quo pacto ab amicitiis perfectorum hominum, id est sapientium, ad leves amicitias defluxit oratio, Cic.: iam a sapientium familiaritatibus ad vulgares amicitias oratio nostra delabitur, Cic.: dicere orationem de scripto, vom Konzept halten, Cic.: ediscere orationem, Cic.: exprimere oratione mores alcis, Cic.: exstat eius (Appii) oratio, Cic.: Catonis oratio scripta exstat Originum quinto libro inclusa, Liv.: facere ac polire orationem, Cic.: facere orationem pro P. Sextio (v. Cicero), Gell.: habere orationem in senatu, Cic., in agrestium conventu, Cic., apud imperitam multitudinem, Cic.: habere orationem de optimo civitatis statu, Cic.: habere orationem super ea re, Tac.: habere orationem adversus alqm, Hieron.: oratione ultro citro habitā, durch Hinüber- u. Herüberreden, Liv.: incipere orationem de alqa re, Tac.: includere alqd orationi suae, Cic.: magnā spe ingredior in reliquam orationem, schreite ich zu dem übrigen Teile der R., Cic.: ingressus in eam orationem, Caes.: quorum mediam orationem interrumpunt subito undique tela immissa, Caes.: oratio mea interrumpitur interpellatione alcis, Cic.: mittere orationes ad senatum, Suet.: proferre (ins Publikum bringen) orationem, Cic.: recitare orationem, Cic.: pleraeque scribuntur orationes habitae iam, non ut habeantur, Cic.: serere populares orationes, Liv.: mihi haec oratio suscepta non de te est, sed de genere toto,
    ————
    mein Vortrag hat es nicht mit dir zu tun, sondern mit usw., Cic.: oratio turget, Cornif. rhet.: sed antequam ad eam orationem venio, quae etc., zu dem Teile der Rede, Cic.: in extrema oratione nostra, im letzten Teil unserer R., Cic. – prägn., Gegenstand der Rede, Thema, huius orationis difficilius est exitum quam principium invenire, Cic. de imp. Pomp. 3. – b) die Prosa, aber nur im Ggstz. zur Poesie, vollst. oratio soluta (Ggstz. oratio poëtica, Varro LL. 6, 97: Ggstz. versus, Varro r. r. 1, 1, 9), saepissime et in poëmatis et in oratione peccatur, Cic. or. 70 (u. so im Ggstz. zu poëma, versus oft bei Cic., s. Jahn Cic. or. 174): oratione et versu promptissimus, Spart. Hadr. 15, 10. – c) ein Gebet, bes. das Vaterunser, Tertull. u.a. Eccl. – d) zur Kaiserzeit = ein kaiserl. Schreiben, Reskript, Erlaß u. dgl., Tac. u. Suet.

    Ausführliches Lateinisch-deutsches Handwörterbuch > oratio

  • 6 reperio

    rĕ-pĕrĭo, repperi (less correctly reperi), rĕpertum, 4 (old fut. reperibit, Caecil. ap. Non. 508, 16:

    reperibitur,

    Plaut. Ep. 1, 2, 48; Pompon. ap. Non. 1. 1.; inf. reperirier, Plaut. Truc. 4, 1, 1; Lucr. 4, 480), v. a. [pario] (orig., perh., to procure or find again; hence), in gen., to find, meet with, find out, either by searching or by accident (cf.: invenio, offendo, nanciscor).
    I.
    Lit.:

    ego illam reperiam,

    will find her again, will find her out, Plaut. Ep. 4, 2, 32:

    Glycerium suos parentes repperit,

    Ter. And. 4, 5, 11; 5, 6, 5:

    perscrutabor fanum, si inveniam uspiam Aurum: sed si repperero, etc.,

    Plaut. Aul. 4, 2, 14:

    quid repperisti? Non quod pueri clamitant in fabā se repperisse,

    id. ib. 5, 10; cf. id. Bacch. 3, 6, 33:

    facile invenies pejorem... meliorem neque tu reperies, etc.,

    id. Stich. 1, 2, 53:

    curculiones in tritico,

    id. Curc. 4, 4, 31; cf. Ov. M. 1, 654:

    aliquem hominem,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 8:

    multos,

    Cic. Fin. 2, 9, 28:

    mortui sunt reperti,

    id. Tusc. 1, 47, 114:

    puerum aut puellam sibi recens natum,

    Plaut. Cist. 1, 2, 16:

    ibi quoque equi caput repertum,

    Just. 18, 5, 16:

    ceterarum artium repertos antistites agriculturae neque discipulos neque praeceptores inventos,

    Col. 11, 1, 10:

    divitiis incubare repertis,

    Verg. A. 6, 610. —
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to find, find out, discern; to get, procure, obtain:

    occasionem,

    Plaut. Ps. 4, 4, 9:

    propter paupertatem nomen,

    id. Stich. 11, 3, 22:

    gloriam armis,

    Ter. Heaut. 1, 1, 60:

    quamvis malam rem quaeris, illic reperias,

    Plaut. Trin. 2, 4, 153; cf.:

    si quaerimus, cur, etc.... causas reperiemus verissimas duas,

    Cic. Brut. 95, 325:

    rem repperi omnem ex tuo magistro, ne nega,

    Plaut. Bacch. 3, 6, 37:

    verae amicitiae difficillime reperiuntur in iis, qui, etc.,

    Cic. Lael. 17, 64:

    nec quicquam difficilius quam reperire, quod sit omni ex parte in suo genere perfectum,

    id. ib. 21, 79:

    nec vos exitum reperitis,

    id. N. D. 1, 38, 107:

    perpauci lintribus inventis sibi salutem reppererunt,

    found, obtained, Caes. B. G. 1, 53 Oud. N. cr.:

    aristolochia nomen ex inventore reperit,

    Cic. Div. 1, 10, 16: sollicitudinis finem, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 15, 4:

    cujus praeclara apud Vergilium multa exempla reperio,

    Quint. 8, 3, 79; cf. in pass., id. 1, 5, 43:

    quibus (armis) quemadmodum salutariter uterentur, non reperiebant,

    Cic. Brut. 2, 8. —
    B.
    In partic.
    1.
    With a double predicate, to find, discover, perceive, learn, ascertain a thing to be in any manner:

    qui invident, omnes inimicos mihi istoc facto repperi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 6:

    hoc si secus reperies, nullam causam dico,

    id. Capt. 3, 4, 92:

    quam paucos reperias meretricibus Fideles evenire amatores,

    Ter. Hec. 1, 1, 1; cf. id. ib. 2, 1, 3:

    re ipsā repperi, Facilitate nihil esse homini melius,

    id. Ad. 5, 4, 6; cf.:

    cum transgressos repperisset consules,

    Vell. 2, 50, 1:

    quorum de moribus Caesar cum quaereret, sic reperiebat,

    Caes. B. G. 2, 15:

    neque, quanta esset insulae magnitudo, reperire poterat,

    id. ib. 4, 20;

    1, 50: Caesar repperit ab Suevis auxilia missa,

    id. ib. 6, 9:

    repperit esse vera,

    id. ib. 1, 18:

    quem Tarentum venisse reperio,

    Cic. Sen. 4, 10.— So pass., with a double subject (i.e. with a predicate nom.), to be found, discovered, recognized to be any thing:

    quos cum censeas Esse amicos, reperiuntur falsi falsimoniis,

    Plaut. Bacch. 3. 6, 12:

    ingrato ingratus repertus est,

    id. Pers. 5, 2, 59:

    improbissimus reperiebare,

    Cic. Quint. 20, 56:

    ceteris rebus aut pares aut etiam inferiores reperiemur, religione multo superiores,

    id. N. D. 2, 3, 8; id. Fl. 38, 94.— With inf.:

    quoniam duplex natura duarum Dissimilis rerum longe constare reperta'st,

    Lucr. 1, 504:

    Sybarim et Crotonem et in eas Italiae partes Pythagoras venisse reperitur,

    Cic. Rep. 2, 15, 28:

    nec ulli periisse nisi in proelio reperiuntur,

    Suet. Caes. 75.—
    2.
    To find out, hit upon, invent, devise, discover (freq. after the Aug. period; cf. repertor;

    whereas invenire is used in this signif. in all periods): reperi, comminiscere, cedo calidum consilium cito,

    Plaut. Mil. 2, 2, 71; cf.:

    aliquid calidi consilii,

    id. Ep. 2, 2, 71:

    sibi aliquam astutiam,

    id. Capt. 3, 4, 7:

    repperisti tibi quod placeat,

    Ter. Heaut. 3, 3, 35; 3, 2, 22:

    consilium,

    id. Phorm. 1, 4, 1:

    causam,

    id. ib. 2, 1, 4:

    mihimet ineunda ratio et via reperiunda est, quā, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:

    nihil novi reperiens,

    id. Ac. 2, 6, 16:

    hoc reperire difficilius, quam, cum inveneris, argumentis adjuvare,

    Quint. 5, 10, 116:

    reperta verba (opp. nativa),

    id. 8, 3, 36:

    medicina ex observatione salubrium reperta est,

    id. 2, 17, 4; 9, 4, 114:

    ludusque (scaenicus) repertus,

    Hor. A. P. 405:

    serrae reperit usum,

    Ov. M. 8, 246; 1, 687:

    repertā nuper conjuratione,

    discovered, Tac. A. 16, 15; cf.:

    posterius res inventa est aurumque repertum,

    Lucr. 5, 1112; 1240:

    in quarum exercitationem reperta est (declamatio),

    Quint. 2, 10, 4; 4, 2, 21; 4, 3, 2; 8, 3, 72; 12, 10, 72; Tac. Agr. 19.— With dat., Quint. 8, 6, 19.— With object-clause:

    Indi gemmas crystallum tingendo adulterare repererunt,

    Plin. 35, 5, 20, § 79 (where, however, Jahn reads invenerunt).—Hence, rĕperta, ōrum, n., inventions (mostly in Lucr.):

    exponunt praeclara reperta,

    Lucr. 1, 732; 136; 5, 2; 13; 6, 7;

    and (perh. in imitation),

    Rhem. Fan. Pond. 15.

    Lewis & Short latin dictionary > reperio

  • 7 reperta

    rĕ-pĕrĭo, repperi (less correctly reperi), rĕpertum, 4 (old fut. reperibit, Caecil. ap. Non. 508, 16:

    reperibitur,

    Plaut. Ep. 1, 2, 48; Pompon. ap. Non. 1. 1.; inf. reperirier, Plaut. Truc. 4, 1, 1; Lucr. 4, 480), v. a. [pario] (orig., perh., to procure or find again; hence), in gen., to find, meet with, find out, either by searching or by accident (cf.: invenio, offendo, nanciscor).
    I.
    Lit.:

    ego illam reperiam,

    will find her again, will find her out, Plaut. Ep. 4, 2, 32:

    Glycerium suos parentes repperit,

    Ter. And. 4, 5, 11; 5, 6, 5:

    perscrutabor fanum, si inveniam uspiam Aurum: sed si repperero, etc.,

    Plaut. Aul. 4, 2, 14:

    quid repperisti? Non quod pueri clamitant in fabā se repperisse,

    id. ib. 5, 10; cf. id. Bacch. 3, 6, 33:

    facile invenies pejorem... meliorem neque tu reperies, etc.,

    id. Stich. 1, 2, 53:

    curculiones in tritico,

    id. Curc. 4, 4, 31; cf. Ov. M. 1, 654:

    aliquem hominem,

    Plaut. Bacch. 1, 1, 8:

    multos,

    Cic. Fin. 2, 9, 28:

    mortui sunt reperti,

    id. Tusc. 1, 47, 114:

    puerum aut puellam sibi recens natum,

    Plaut. Cist. 1, 2, 16:

    ibi quoque equi caput repertum,

    Just. 18, 5, 16:

    ceterarum artium repertos antistites agriculturae neque discipulos neque praeceptores inventos,

    Col. 11, 1, 10:

    divitiis incubare repertis,

    Verg. A. 6, 610. —
    II.
    Trop.
    A.
    In gen., to find, find out, discern; to get, procure, obtain:

    occasionem,

    Plaut. Ps. 4, 4, 9:

    propter paupertatem nomen,

    id. Stich. 11, 3, 22:

    gloriam armis,

    Ter. Heaut. 1, 1, 60:

    quamvis malam rem quaeris, illic reperias,

    Plaut. Trin. 2, 4, 153; cf.:

    si quaerimus, cur, etc.... causas reperiemus verissimas duas,

    Cic. Brut. 95, 325:

    rem repperi omnem ex tuo magistro, ne nega,

    Plaut. Bacch. 3, 6, 37:

    verae amicitiae difficillime reperiuntur in iis, qui, etc.,

    Cic. Lael. 17, 64:

    nec quicquam difficilius quam reperire, quod sit omni ex parte in suo genere perfectum,

    id. ib. 21, 79:

    nec vos exitum reperitis,

    id. N. D. 1, 38, 107:

    perpauci lintribus inventis sibi salutem reppererunt,

    found, obtained, Caes. B. G. 1, 53 Oud. N. cr.:

    aristolochia nomen ex inventore reperit,

    Cic. Div. 1, 10, 16: sollicitudinis finem, Planc. ap. Cic. Fam. 10, 15, 4:

    cujus praeclara apud Vergilium multa exempla reperio,

    Quint. 8, 3, 79; cf. in pass., id. 1, 5, 43:

    quibus (armis) quemadmodum salutariter uterentur, non reperiebant,

    Cic. Brut. 2, 8. —
    B.
    In partic.
    1.
    With a double predicate, to find, discover, perceive, learn, ascertain a thing to be in any manner:

    qui invident, omnes inimicos mihi istoc facto repperi,

    Plaut. Ep. 1, 2, 6:

    hoc si secus reperies, nullam causam dico,

    id. Capt. 3, 4, 92:

    quam paucos reperias meretricibus Fideles evenire amatores,

    Ter. Hec. 1, 1, 1; cf. id. ib. 2, 1, 3:

    re ipsā repperi, Facilitate nihil esse homini melius,

    id. Ad. 5, 4, 6; cf.:

    cum transgressos repperisset consules,

    Vell. 2, 50, 1:

    quorum de moribus Caesar cum quaereret, sic reperiebat,

    Caes. B. G. 2, 15:

    neque, quanta esset insulae magnitudo, reperire poterat,

    id. ib. 4, 20;

    1, 50: Caesar repperit ab Suevis auxilia missa,

    id. ib. 6, 9:

    repperit esse vera,

    id. ib. 1, 18:

    quem Tarentum venisse reperio,

    Cic. Sen. 4, 10.— So pass., with a double subject (i.e. with a predicate nom.), to be found, discovered, recognized to be any thing:

    quos cum censeas Esse amicos, reperiuntur falsi falsimoniis,

    Plaut. Bacch. 3. 6, 12:

    ingrato ingratus repertus est,

    id. Pers. 5, 2, 59:

    improbissimus reperiebare,

    Cic. Quint. 20, 56:

    ceteris rebus aut pares aut etiam inferiores reperiemur, religione multo superiores,

    id. N. D. 2, 3, 8; id. Fl. 38, 94.— With inf.:

    quoniam duplex natura duarum Dissimilis rerum longe constare reperta'st,

    Lucr. 1, 504:

    Sybarim et Crotonem et in eas Italiae partes Pythagoras venisse reperitur,

    Cic. Rep. 2, 15, 28:

    nec ulli periisse nisi in proelio reperiuntur,

    Suet. Caes. 75.—
    2.
    To find out, hit upon, invent, devise, discover (freq. after the Aug. period; cf. repertor;

    whereas invenire is used in this signif. in all periods): reperi, comminiscere, cedo calidum consilium cito,

    Plaut. Mil. 2, 2, 71; cf.:

    aliquid calidi consilii,

    id. Ep. 2, 2, 71:

    sibi aliquam astutiam,

    id. Capt. 3, 4, 7:

    repperisti tibi quod placeat,

    Ter. Heaut. 3, 3, 35; 3, 2, 22:

    consilium,

    id. Phorm. 1, 4, 1:

    causam,

    id. ib. 2, 1, 4:

    mihimet ineunda ratio et via reperiunda est, quā, etc.,

    Cic. Verr. 2, 3, 46, § 110:

    nihil novi reperiens,

    id. Ac. 2, 6, 16:

    hoc reperire difficilius, quam, cum inveneris, argumentis adjuvare,

    Quint. 5, 10, 116:

    reperta verba (opp. nativa),

    id. 8, 3, 36:

    medicina ex observatione salubrium reperta est,

    id. 2, 17, 4; 9, 4, 114:

    ludusque (scaenicus) repertus,

    Hor. A. P. 405:

    serrae reperit usum,

    Ov. M. 8, 246; 1, 687:

    repertā nuper conjuratione,

    discovered, Tac. A. 16, 15; cf.:

    posterius res inventa est aurumque repertum,

    Lucr. 5, 1112; 1240:

    in quarum exercitationem reperta est (declamatio),

    Quint. 2, 10, 4; 4, 2, 21; 4, 3, 2; 8, 3, 72; 12, 10, 72; Tac. Agr. 19.— With dat., Quint. 8, 6, 19.— With object-clause:

    Indi gemmas crystallum tingendo adulterare repererunt,

    Plin. 35, 5, 20, § 79 (where, however, Jahn reads invenerunt).—Hence, rĕperta, ōrum, n., inventions (mostly in Lucr.):

    exponunt praeclara reperta,

    Lucr. 1, 732; 136; 5, 2; 13; 6, 7;

    and (perh. in imitation),

    Rhem. Fan. Pond. 15.

    Lewis & Short latin dictionary > reperta

  • 8 abgehen

    abgehen, 1) sich entfernen: A) eig., sich vermitelst der Füße od. eines Fahrzeugs fortbewegen: a) v. Pers.: abire, absol. od. loco, de od. ex loco (im allg., Ggstz. manere, redire). – exire, absol. od. loco, ab od. ex loco u. in locum (aus einem Orte herausgehen, Ggstz. redire; z. B. ab urbe, in proyjuciam, vom Konsul). – abscedere, discedere loco, a loco od. de od. ex loco (von einem Orte scheiden, verreisen etc.) – decedere loco od. de od. ex loco (für immer weggehen von einem Orte, wo man sich seither aufgehalten hat, dah. auch das eig. Wort von einer aus der Provinz abgehenden Magistratsperson). – excedere, absol. od. loco, ex loco (aus einem Orte scheiden). – egredi loco, ex loco (aus einem Orte herausschreiten). – proficisci loco, de loco od. ex loco od. in locum (sich von wo auf den Weg machen, abreisen, Ggstz. remanere, reverti, redire; z. B. in provinciam [v. Konsul]; auch vom Heere u. von Schiffen). – fahrend, schiffend a., s. abfahren, absegeln. – abgehen lassen, s. abschicken: abzugehen gedenken (willens sein), proficisci cogitare, in der Umgangsspr. gew. bl. cogitare (z. B. cras cogitabat: u. cogitabam in Pompeianum). – Bildl., mit Tod a., decedere mit u. ohne vitā, de od. ex vita; exire e ob. de vita; excedere vitā od. ex vita. – von einem Amte a., abire magistratu (vgl. abdanken no. II, c). – b) von Sachen, abgesendet werden: mitti.

    B) übtr.: 1) v. Waren, einen Käufer finden: emptorem invenire, leicht (gut), facile.[15] gut abgehend, vendibi lis (Ggstz. invendibilis). – 2) vermindert werden, bes. vom Gelde: decedere (z. B. de summa nihil decedet). – 3) fehlen, mangeln: abesse alci od. ab alqa re. in alqo non esse (nicht vorhanden sein übh.). – deesse, jmdm., alci (obgleich notwendig u. wünschenswert, doch nicht vorhanden sein). – deficere, jmdm., alqm (ausgehen, zu fehlen anfangen, z. B. v. den Kräften). – die Geschichte geht unserer Literatur noch ab, abest historia litteris nostris: sich nichts (an Speise etc.) a. lassen, nihil sibi defraudare. – 4) nach und nach aufhören; z. B. das Feuer geht ab, consumptus ignis exstinguitur. – 5) einen Ausgang gewinnen, ablaufen: evenire; exitum habere. – so (ohne Nachteil) abgehen, sie abire: nicht so a., non sic abire.

    II) sich nach einer andern Richtung entfernen, A) eig.: a) v. Pers.: devertere (sich vom Wege wohin abwenden, z. B. in Pamphyliam; u. wohin einkehren, z. B. ad se in Albanum). – declinare (sich abneigen, z. B. a Capua). – flectere iter (von der geraden Route wohin abbiegen, z. B. Demetriadem). – digredi loco, ab od. ex loco (sich von einem Orte trennen u. eine andere Richtung einschlagen, z. B. domo, a Corcyra, ex eo loco). – vom Wege, von der Straße a., decedere u. discedere viā od. rectā viā (auch uneig.); declinare de via (z. B. ad dextram); deflectere viā u. bl. deflectere (vom Wege abbiegen, z. B. in Tuscos); flectere viam od. iter suum (von der geraden Route abbiegen); viam relinquere (den Weg verlassen). – von jmd. a., discedere, digredi ab alqo: devertere ab alqo. – b) v. Örtl.; z. B. hier geht der Wald, der Weg links ab, hinc silva, via se flectit sinistrorsum: hier geht der Weg nach Arpinum ab, hic flexus est ad iter Arpinas.

    B) übtr., von jmd. a., deserere alqm (seine Partei verlassen); dissentire, dissidēre ab alqo (von jmds. Meinung abweichen): von einer Meinung a., decedere de sententia; discedere a sententia (eig. Wort vom Senator, der seine Meinung aufgibt und zu der eines andern übertritt): von der Wahrheit a., deflectere a veritate: von einer Gewohnheit a., s. Gewohnheit: von der Pflicht a., ab officio discedere od. decedere: vom Rechte a. (es verletzen), abire ab iure: von seinem Plane a., consilium suum mutare: von seinem Vorhaben a., incepto desistere: in der Rede von etw. a., abire ab alqa re.

    deutsch-lateinisches > abgehen

  • 9 principia

    princĭpĭum, ii, n. [princeps], a beginning, commencement, origin (class.; syn.: primordia, initium).
    I.
    In gen.:

    origo principii nulla est: nam ex principio oriuntur omnia,

    Cic. Tusc. 1, 23, 54:

    quid est cujus principium aliquod sit, nihil sit extremum?

    id. N. D. 1, 8, 20:

    nec principium, nec finem habere,

    id. Sen. 21, 78:

    cujus criminis neque principium invenire, neque evolvere exitum possum,

    id. Cael. 23, 56:

    hic fons, hoc principium est movendi,

    id. Rep. 6, 25, 27:

    bellorum atque imperiorum,

    id. Balb. 3, 9:

    principium pontis,

    Tac. A. 1, 69:

    principio lucis,

    at daybreak, Amm. 25, 5, 1:

    in principiis dicendi,

    at the commencement of a speech, Cic. de Or. 1, 26, 121;

    so of a declaration in a lawsuit,

    Juv. 6, 245:

    suave quoddam principium dicendi,

    Amm. 30, 4, 19: principia ducere ab aliquo, to derive, deduce:

    omnium rerum magnarum principia a dis immortalibus ducuntur,

    id. Vatin. 6, 14:

    principium urbis,

    id. Off. 1, 17, 54:

    scribendi recte sapere est et principium et fons,

    Hor. A. P. 309:

    omne principium huc refer,

    id. C. 3, 6, 6:

    a Jove principium,

    Verg. E. 3, 60:

    anni,

    Liv. 1, 4:

    a sanguine Teucri Ducere principium,

    Ov. M. 13, 705:

    capessere,

    to begin, Tac. A. 15, 49.—Adverb.: principio, a principio, in principio, at or in the beginning, at first:

    principio... postea, etc.,

    Cic. Div. 2, 35, 75:

    principio generi animantium omni est a naturā tributum, ut se tueatur,

    id. Off. 1, 4, 11; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Fin. 1, 6, 17; Ter. Eun. 5, 8, 39; id. And. 3, 3, 38; Verg. A. 6, 214; Cic. Off. 3, 5, 21; so,

    a principio: ac vellem a principio te audissem, etc.,

    id. Att. 7, 1, 2:

    dixeram a principio, de re publicā ut sileremus,

    id. Brut. 42, 157:

    in principio,

    id. de Or. 1, 48, 210:

    principio ut,

    as soon as, Plaut. Merc. prol. 40; v. Ritschl ad h. l.— Rarely of the boundaries of a country or people:

    adusque principia Carmanorum,

    Amm. 23, 6, 74.—
    II.
    In partic.
    A.
    Plur., beginnings, foundations, principles, elements (class.):

    bene provisa et diligenter explorata principia ponantur,

    Cic. Leg. 1, 13, 37:

    juris,

    id. ib. 1, 6, 18:

    naturae,

    id. Off. 3, 12, 52;

    for which: principia naturalia,

    id. Fin. 3, 5, 17; cf. id. ib. 2, 11, 35:

    principia rerum, ex quibus omnia constant,

    first principles, elements, id. Ac. 2, 36, 117.—

    Prov.: obsta principiis (cf. the French: ce n'est que le premier pas qui coute),

    Ov. R. Am. 91.—
    B.
    That makes a beginning, that votes first: tribus principium fuit, pro tribu Q. Fabius primus scivit, Lex Thoria, Rudorff. p. 142; Lex Appar. ap. Haubold, Moment. Leg. p. 85; Plebissc. ap. Front. Aquaed. 129:

    Faucia curia fuit principium,

    was the first to vote, Liv. 9, 38 fin.
    2.
    In gen., a beginner, originator, founder, ancestor ( poet.):

    Graecia principium moris fuit,

    Ov. F. 2, 37:

    mihi Belus avorum Principium,

    ancestor, progenitor, Sil. 15, 748.—Here, too, prob. belongs PRINCIPIA SACRA, Æneas and [p. 1446] his successors in Lavinium, ancestors whom the Latins and Romans honored as deities, Inscr. Orell. 2276.—
    C.
    In milit. lang.: princĭpĭa, ōrum, n.
    1.
    The foremost ranks, the front line of soldiers, the front or van of an army:

    post principia,

    behind the front, Liv. 2, 65; cf.:

    hic ero post principia, inde omnibus signum dabo,

    Ter. Eun. 4, 7, 11: post principia paulatim recedunt, Sisenn. ap. Non. 135, 31: deinde ipse paulatim procedere;

    Marium post principia habere,

    Sall. J. 50, 2:

    traversis principiis, in planum deducit,

    id. ib. 49, 6:

    equites post principia collocat,

    Liv. 3, 22; Tac. H. 2, 43. —
    2.
    The staff-officers, members of the council of war (post-class.):

    mittere principia,

    Front. Strat. 2, 5, 30:

    a principiis salutari,

    Treb. Pol. Trig. Tyr. 10:

    advocatis legionum principiis et turmarum,

    Amm. 25, 5, 1; Cod. 12, 47, 1.—
    3.
    A large open space in a camp, in which were the tents of the general, lieutenants, and tribunes, together with the standards, and where speeches were made and councils held; the general's quarters:

    jura reddere in principiis,

    Liv. 28, 24:

    in principiis ac praetorio in unum sermones confundi,

    id. 7, 12:

    castrorum,

    Just. 11, 6, 6:

    in castris,

    Varr. R. R. 3, 4, 1:

    in principiis statuit tabernaculum, eoque omnes cotidie convenire (jussit), ut ibi de summis rebus consilia caperentur,

    Nep. Eum. 7, 2; Suet. Oth. 1; 6; Flor. 3, 10, 12:

    primores centurionum et paucos militum in principia vocat,

    Tac. H. 3, 13; 1, 48; Dig. 49, 16, 12; cf. Front. Strat. 4, 1, 16.—
    D.
    Precedence, preference, the first place:

    principium ergo, columenque omnium rerum preti margaritae tenent,

    Plin. 9, 35, 54, § 106. —
    E.
    Plur., selections, selected passages:

    principiorum libri circumferuntur, quia existimatur pars aliqua etiam sine ceteris esse perfecta,

    Plin. Ep. 2, 5, 12.—
    2.
    In partic., mastery, dominion (post-class.): archê, magisterium, magistratus, praesidatus, principium, Gloss. Philox.: in Graeco principii vocabulum, quod est archê, non tantum ordinativum, sed et potestativum capit principatum, Tert. adv. Hermog. 19.

    Lewis & Short latin dictionary > principia

  • 10 principium

    princĭpĭum, ii, n. [princeps], a beginning, commencement, origin (class.; syn.: primordia, initium).
    I.
    In gen.:

    origo principii nulla est: nam ex principio oriuntur omnia,

    Cic. Tusc. 1, 23, 54:

    quid est cujus principium aliquod sit, nihil sit extremum?

    id. N. D. 1, 8, 20:

    nec principium, nec finem habere,

    id. Sen. 21, 78:

    cujus criminis neque principium invenire, neque evolvere exitum possum,

    id. Cael. 23, 56:

    hic fons, hoc principium est movendi,

    id. Rep. 6, 25, 27:

    bellorum atque imperiorum,

    id. Balb. 3, 9:

    principium pontis,

    Tac. A. 1, 69:

    principio lucis,

    at daybreak, Amm. 25, 5, 1:

    in principiis dicendi,

    at the commencement of a speech, Cic. de Or. 1, 26, 121;

    so of a declaration in a lawsuit,

    Juv. 6, 245:

    suave quoddam principium dicendi,

    Amm. 30, 4, 19: principia ducere ab aliquo, to derive, deduce:

    omnium rerum magnarum principia a dis immortalibus ducuntur,

    id. Vatin. 6, 14:

    principium urbis,

    id. Off. 1, 17, 54:

    scribendi recte sapere est et principium et fons,

    Hor. A. P. 309:

    omne principium huc refer,

    id. C. 3, 6, 6:

    a Jove principium,

    Verg. E. 3, 60:

    anni,

    Liv. 1, 4:

    a sanguine Teucri Ducere principium,

    Ov. M. 13, 705:

    capessere,

    to begin, Tac. A. 15, 49.—Adverb.: principio, a principio, in principio, at or in the beginning, at first:

    principio... postea, etc.,

    Cic. Div. 2, 35, 75:

    principio generi animantium omni est a naturā tributum, ut se tueatur,

    id. Off. 1, 4, 11; id. Tusc. 2, 22, 53; id. Fin. 1, 6, 17; Ter. Eun. 5, 8, 39; id. And. 3, 3, 38; Verg. A. 6, 214; Cic. Off. 3, 5, 21; so,

    a principio: ac vellem a principio te audissem, etc.,

    id. Att. 7, 1, 2:

    dixeram a principio, de re publicā ut sileremus,

    id. Brut. 42, 157:

    in principio,

    id. de Or. 1, 48, 210:

    principio ut,

    as soon as, Plaut. Merc. prol. 40; v. Ritschl ad h. l.— Rarely of the boundaries of a country or people:

    adusque principia Carmanorum,

    Amm. 23, 6, 74.—
    II.
    In partic.
    A.
    Plur., beginnings, foundations, principles, elements (class.):

    bene provisa et diligenter explorata principia ponantur,

    Cic. Leg. 1, 13, 37:

    juris,

    id. ib. 1, 6, 18:

    naturae,

    id. Off. 3, 12, 52;

    for which: principia naturalia,

    id. Fin. 3, 5, 17; cf. id. ib. 2, 11, 35:

    principia rerum, ex quibus omnia constant,

    first principles, elements, id. Ac. 2, 36, 117.—

    Prov.: obsta principiis (cf. the French: ce n'est que le premier pas qui coute),

    Ov. R. Am. 91.—
    B.
    That makes a beginning, that votes first: tribus principium fuit, pro tribu Q. Fabius primus scivit, Lex Thoria, Rudorff. p. 142; Lex Appar. ap. Haubold, Moment. Leg. p. 85; Plebissc. ap. Front. Aquaed. 129:

    Faucia curia fuit principium,

    was the first to vote, Liv. 9, 38 fin.
    2.
    In gen., a beginner, originator, founder, ancestor ( poet.):

    Graecia principium moris fuit,

    Ov. F. 2, 37:

    mihi Belus avorum Principium,

    ancestor, progenitor, Sil. 15, 748.—Here, too, prob. belongs PRINCIPIA SACRA, Æneas and [p. 1446] his successors in Lavinium, ancestors whom the Latins and Romans honored as deities, Inscr. Orell. 2276.—
    C.
    In milit. lang.: princĭpĭa, ōrum, n.
    1.
    The foremost ranks, the front line of soldiers, the front or van of an army:

    post principia,

    behind the front, Liv. 2, 65; cf.:

    hic ero post principia, inde omnibus signum dabo,

    Ter. Eun. 4, 7, 11: post principia paulatim recedunt, Sisenn. ap. Non. 135, 31: deinde ipse paulatim procedere;

    Marium post principia habere,

    Sall. J. 50, 2:

    traversis principiis, in planum deducit,

    id. ib. 49, 6:

    equites post principia collocat,

    Liv. 3, 22; Tac. H. 2, 43. —
    2.
    The staff-officers, members of the council of war (post-class.):

    mittere principia,

    Front. Strat. 2, 5, 30:

    a principiis salutari,

    Treb. Pol. Trig. Tyr. 10:

    advocatis legionum principiis et turmarum,

    Amm. 25, 5, 1; Cod. 12, 47, 1.—
    3.
    A large open space in a camp, in which were the tents of the general, lieutenants, and tribunes, together with the standards, and where speeches were made and councils held; the general's quarters:

    jura reddere in principiis,

    Liv. 28, 24:

    in principiis ac praetorio in unum sermones confundi,

    id. 7, 12:

    castrorum,

    Just. 11, 6, 6:

    in castris,

    Varr. R. R. 3, 4, 1:

    in principiis statuit tabernaculum, eoque omnes cotidie convenire (jussit), ut ibi de summis rebus consilia caperentur,

    Nep. Eum. 7, 2; Suet. Oth. 1; 6; Flor. 3, 10, 12:

    primores centurionum et paucos militum in principia vocat,

    Tac. H. 3, 13; 1, 48; Dig. 49, 16, 12; cf. Front. Strat. 4, 1, 16.—
    D.
    Precedence, preference, the first place:

    principium ergo, columenque omnium rerum preti margaritae tenent,

    Plin. 9, 35, 54, § 106. —
    E.
    Plur., selections, selected passages:

    principiorum libri circumferuntur, quia existimatur pars aliqua etiam sine ceteris esse perfecta,

    Plin. Ep. 2, 5, 12.—
    2.
    In partic., mastery, dominion (post-class.): archê, magisterium, magistratus, praesidatus, principium, Gloss. Philox.: in Graeco principii vocabulum, quod est archê, non tantum ordinativum, sed et potestativum capit principatum, Tert. adv. Hermog. 19.

    Lewis & Short latin dictionary > principium

  • 11 ōrātiō

        ōrātiō ōnis, f    [oro], a speaking, speech, discourse, language, faculty of speech, use of language: rationis et orationis expertes: Epicurus re tollit, oratione relinquit deos.—A mode of speaking, manner of speech, language, style, expression: Dissimili oratione sunt factae (fabulae), T.: mollis: oratio Latina plenior: utriusque orationis facultas, i. e. in both rhetorical and philosophical discourse. —A set speech, harangue, discourse, oration: Hanc habere orationem mecum, T.: multā oratione consumptā, S.: pleraeque scribuntur orationes habitae iam, non ut habeantur: oratione longā nihil opus fuisse: orationem adversus rem p. habere, Cs.: confecit orationes, N.: plebi acceptior, L.: cohaerens: illorum, qui dissentiunt, objection.—A subject, theme: huius orationis difficilius est exitum quam principium invenire.—The power of oratory, eloquence: omnium regina rerum oratio, Pac. ap. C. — Prose: et in poëmatis et in oratione: numeri, quibus etiam in oratione uteremur.—An imperial message, rescript: Principis, Ta.
    * * *
    speech, oration; eloquence; prayer

    Latin-English dictionary > ōrātiō

Поделиться ссылкой на выделенное

Прямая ссылка:
Нажмите правой клавишей мыши и выберите «Копировать ссылку»